Zoals ik gisteren al vertelde ben ik gisteren naar Amsterdam geweest. Mijn doel, samen met 5 mede rondleiders, was het van Gogh Museum waar een speciale tentoonstelling over het werk van Vincent van Gogh “Van Gogh en de kleuren van de nacht”.  

Mevrouw Kröller-Müller heeft tijdens haar leven veel schildrijen van, van Gogh gekocht en dus interesseert van Gogh ons zeer. Eén van de kunstwerken van, van Gogh, die denk ik een ieder van jullie ook kent, zijn De aardappeleters. Ook dat schilderij past in de tentoonstelling kleuren van de nacht. In het KMM (Kröller Müller Museum) hangen De aardappeleters en dus verwachtte ik dat schilderij ook in Amsterdam te zien te zullen krijgen. Ik kreeg, en dat was heel vreemd, wel De aardappeleters te zien maar niet die uit het KMM. Nu weten mijn collega’s over het algemeen veel meer van kunst dan ik dus vroeg ik aan hen hoe het zat. Sommigen wisten niet eens, schande o schande, dat ‘De aardappeleters’ ook in het KMM hangen. Het antwoord op mijn vraag kwam niet, en omdat ik dit soort vragen nooit naast me neer kan leggen, ging ik thuis gekomen op zoek naar antwoorden. Het leverde een interessant verhaal op dat ik jullie niet wil onthouden.

De Aardappeleters.

Van Gogh maakte De aardappeleters in april/mei 1885 toen hij in Nuenen woonde. Vincent van Gogh zag dit werk als een soort meesterproef. Hij koos een moeilijke compositie om te bewijzen dat hij op weg was een goede figuurschilder te worden. Bovendien wilde hij een echte ‘boerenschilder’ zijn, net als de Franse meester Jean François Millet en Jozef Israëls die hij zeer bewonderde.

 Boerengezin aan tafel door Jozef Israels in 1882 (van Gogh Museum)

Met de aardappeleters probeerde van Gogh een heel realistisch ‘boerenschilderij’ te maken, zonder de werkelijkheid te idealiseren of – zoals andere schilders volgens hem deden – ‘zoetsappig’ te maken. Hij wilde benadrukken dat deze mensen ‘met de handen die ze in de schotel steken, zelf de aarde hebben omgespit en […] dat zij hun eten zo eerlijk verdiend hebben’. Voor de gezichten streefde hij naar ‘de kleur van een goed stoffige aardappel, ongeschild natuurlijk’.

Op de eerste compositiestudies van De aardappeleters – een tekening en een olieverfschets – zijn slechts vier figuren afgebeeld, gegroepeerd rond een tafel met een schaal aardappelen.

Studie voor De aardappeleters (van Gogh Museum)

In een latere schets voegde hij een vijfde persoon toe. De anderen schoven een stukje op. Omdat de vrouw rechts hierdoor te ver van de aardappels af kwam te zitten, liet de schilder haar koffie inschenken. Het resultaat is vreemd, want ook in van Gogh’s tijd was koffie met aardappels geen gebruikelijke combinatie. Van deze schets maakte hij de eerste grote versie van het schilderij. Het doek is tamelijk schetsmatig opgezet, waarin onder meer de lichteffecten weinig gedetailleerd zijn uitgewerkt. Dit schilderij hangt nu in het KMM.

Eerste grote versie van De aardappeleters (Kröller Müller Museum)

Met dit compositieschema was van Gogh blijkbaar heel tevreden. Hij gebruikte het voor het uiteindelijke schilderij en maakte zelfs al een uitgewerkte litho van het tafereel nog voordat hij aan de definitieve versie was begonnen!

Lithografie van De aardappeleters uit 1885

Deze stuurde hij naar zijn broer Theo en naar enkele kunsthandelaars. Noch de litho, noch het voltooide schilderij bracht hem echter het gehoopte succes. Er kwam daarentegen nogal wat kritiek op het werk, met name op de houterige poses van de figuren.  

De uiteindelijke versie van De aardappeleters (van Gogh Museum)

De geschiedenis van De aardappeleters verklaart dus waarom er én in het KMM én in het van Gogh Museum een versie van De aardappeleters hangt. Hoewel De aardappeleters een bekend schilderij is en ook zeker knap gemaakt is gaat mijn voorkeur toch meer uit naar het fleuriger werk van van Gogh maar daar over morgen meer.

(alle foto’s komen van het internet. De informatie is afkomstig van de site van het van Gogh Museum en het boek ‘Van Gogh en de kleuren van de nacht’.)