Van vrijdag op zaterdag is zoals jullie moeilijk ontgaan kan zijn het kabinet gevallen. Ik ben zeer politiek geïnteresseerd en dus ben ik pas na de persverklaring van de ex minister van financiën Wouter Bos gaan slapen. Natuurlijk waren daar ook de gouden medailles in Vancouver en jullie snappen dat ik hier nu zit met luciferhoutjes om de ogen open te kunnen houden! 
En hoewel ik me niet vaak uit over de politiek wil ik jullie deze keer mijn analyse van de gebeurtenissen rondom het kabinet niet onthouden.

De val.

De afgelopen dagen zijn er na de val al heel wat beweringen gedaan over wat er zich heeft afgespeeld rondom het kabinetsberaad inzake Uruzgan en over wie de val veroorzaakt zou hebben. Als buitenstaanders kunnen wij niet beoordelen wat er achter de schermen buiten het zicht van camera’s en of microfoons is gebeurd. Ik ga me daar dus ook niet over uitlaten, ik zal proberen om alleen gebruikmakend van wat we wel hebben kunnen zien en wat door alle partijen aanvaard wordt de val te reconstrueren.

1. De kiem

PvdA en CDA hebben altijd een moeizame verhouding gehad en samen regeren heeft altijd moeite gekost. Voeg daar aan toe de hard tegen hard gaande verkiezingscampagne voorafgaand aan dit kabinet, waar al duidelijk te zien was dat Balkenende en Bos nooit grote vrienden zouden worden. Maar door de verkiezingsuitslag bleken de twee al snel tot elkaar veroordeeld te zijn, geen ideale start dus, waarbij altijd het risico bestond dat onder druk de moeizame onderlinge verhoudingen voor problemen zouden kunnen gaan zorgen. Er hing constant een schaduw over kabinet Balkenende IV.

2. Hoofdpijn dossiers.

Op een wonderbaarlijk goede, door vriend en vijand erkende, manier heeft het kabinet zich geweerd toen de financiële crisis op zijn hoogtepunt was en er Nederlandse banken gered moesten worden. Maar toen eenmaal het eerste crisisstof weer neerdaalde moest men aan de slag met een aantal dossiers waarvan men het op zijn zachtst gezegd niet gemakkelijk vond om tot overeenstemming te komen. Zo waren daar Irak, Uruzgan en de ombuigingen die nodig waren om het inmiddels zeer groot geworden begrotingstekort aan te pakken.
Irak waarover PvdA en CDA in het reageerakkoord nog waren overeengekomen ‘to agree to disagree’, leidde dankzij het noodzakelijk geworden onderzoek van de commissie Davids tot problemen. Balkenende sprak een regeringsverklaring uit, waar fractievoorzitter Marriëtte Hamer van de PvdA het duidelijk niet mee eens was en ze eiste een nieuwe verklaring waarbij het rapport Davids leidend moest zijn. Of je het nu eens bent met Hamer of Balkenende is eigenlijk niet belangrijk, de toon die duidelijk gezet was, was dat natuurlijk wel!

3. Uruzgan (1).

In 2007 is er een besluit genomen door regering en tweede kamer dat de Nederlandse militairen vanaf augustus 2010 uit Uruzgan zouden vertrekken en dat eind 2010 de laatste militair zou zijn vertrokken. Vorig jaar werd er nog een motie aangenomen die de regering vroeg dit besluit te respecteren. De PvdA heeft altijd achter dit besluit gestaan. Tot….? En daar ontstaat er een probleem, er was namelijk twijfel ontstaan of de PvdA nog wel achter het besluit om uit Uruzgan te vertrekken stond. Dat kwam omdat er binnen het kabinet over allerlei mogelijkheden werd gesproken, zo werd er gesproken over of er nog een vervolg van de missie in Uruzgan, in één of andere vorm, mogelijk was of over de mogelijkheden van een missie elders in Afghanistan. Er kwam ook gedurende dat proces een verzoek van de NAVO. Hoe dat er kwam weten we niet, de lezingen lopen uiteen maar gezien de verklaring van het kabinet op 12 februari toen het NAVO verzoek er al lag, was men toen nog volop in overleg en committeerde niemand zich nog ergens aan en over veto’s werd in die verklaring niet gesproken.

4. De gemeenteraadsverkiezingen.

Op 3 maart zijn er gemeenteraadsverkiezingen en in alle peilingen stond de PvdA er, tot begin vorige week toe, slecht voor. Ik kan me dus voorstellen dat de partij zich dus moest profileren in een poging de schade te beperken, iets wat de PvdA natuurlijk niet kan worden verweten in tegendeel. De onduidelijkheid die ontstaan was rondom het PvdA standpunt ten aan zien van Uruzgan moest in dat kader blijkbaar snel weggenomen worden en dus stelde Wouter Bos, als partijleider van de PvdA, in een verkiezingsbijeenkomst afgelopen woensdag, dat een langer verblijf in Uruzgan op welke manier dan ook onaanvaardbaar voor de PvdA was en bleef. Hiermee maakte Bos de gesprekken binnen het kabinet misschien niet gemakkelijker, maar hij had het volste recht om dit ‘njet’, wat betreft Uruzgan, op een verkiezingsbijeenkomst uit te spreken.

5. Uruzgan (2)

Door de uitspraak van Bos werd er door de oppositie een spoeddebat aangevraagd zij wilden natuurlijk graag weten waar het kabinet wat betreft Uruzgan nu stond, te meer omdat er ook een verzoek van de NAVO lag. Tijdens het debat op afgelopen donderdag, wat ik helemaal gevolgd heb, werd duidelijk dat de onderlinge verhoudingen binnen het kabinet zwaar onder druk stonden. Bewindslieden moesten duidelijk moeite doen om elkaar niet en-publiek af te vallen. Manmoedig probeerde premier Balkenende de eenheid van regeringsbeleid in stand te houden. Men had misschien nog door het oog van de naald kunnen kruipen als Wouter Bos de zaak niet nog verder op scherp had gezet door ook in zijn rol als vicepremier zijn veto te herhalen. Weg was de eenheid van kabinetsbeleid dat de MP overreind had proberen te houden en eigenlijk werd daarmee het doodvonnis van het kabinet getekend.

Tijdens de nacht van vrijdag op zaterdag was de val dus eigenlijk onvermijdelijk geworden. De PvdA kon niet meer terug, Uruzgan moest van tafel en de knoop over Afghanistan moest wat de PvdA betreft plotseling die nacht nog worden doorgehakt terwijl de dag ervoor, Mariëtte Hamer het kabinet, tijdens het spoeddebat, nog tot 1 maart de ruimte had gegeven om tot een oplossing te komen. Ongetwijfeld zal men nog vertwijfeld hebben geprobeerd om een uitweg te vinden, maar die was er gewoon niet meer.

Conclusie

Kabinet Balkenende is ten einde, een einde dat voortijdig kwam maar dat heeft weinigen verbaasd denk ik, maar gezien de crisis eigenlijk ongewenst. De schuld vraag ga ik niet beantwoorden de feiten spreken voor zich, elkaar beschuldigen heeft ook geen zin en getuigt van zwakte, we moeten nu verder. We zitten nog steeds in een crisis en dus lijkt het zaak om zo snel mogelijk de mogelijkheden te onderzoeken en er voor de te zorgen dat het land weer geregeerd wordt. Wat betreft de formatie na de verkiezingen maak ik me zorgen, gezien de verhoudingen zoals die nu naar voren komen in peilingen kan het nog wel eens lang gaan duren, als het al lukt, en dat kunnen we nu midden in een financiële crisis ons eigenlijk helemaal permiteren.

Update:
Net hoor ik dat de koningin mogelijkheid zou bekijken of er niet toch een missionair minderheidskabinet van CDA en CU huize te vormen valt zodat er voor de verkiezingen toch nog een aantal beslissingen genomen kunnen worden. Gezien de crisis lijkt me dat een prima oplossing, dus hopelijk lukt dat. Wordt vervolgt…..