Dat een levensloop, of een deel daarvan, op velerlei manieren verteld kan worden zal u niets verbazen maar dat het ook kan door in, soms digitale of gedigitaliseerde, telefoonboeken te snuffelen had ook ik niet verwacht.
Het begon allemaal tijdens mijn opleiding tot gids in het jachthuis Sint Hubertus. Het jachthuis is voorzien van allerlei, voor begin jaren 20, zeer moderne technische snufjes. Het huis had onder andere al elektriciteit, waterleiding en riolering. Maar had het ook telefoon? Waar je elektriciteit, waterleiding en riolering ter plaatse kunt regelen kan dat bij telefonie natuurlijk niet. Aangezien er nog niemand eerder onderzoek had gedaan naar de aanwezigheid van de telefoon in het jachthuis ben ik zelf maar op zoek gegaan.

1882

In 1882 is de Rotterdamse vestiging van Müller & Co net een jaar open en Willem Kröller heeft er de leiding. Müller & Co, was inmiddels een bloeiend bedrijf dat aanvankelijk alleen handelde in ijzererts. Het bedrijf was in 1876 in Düsseldorf opgericht door Wilhelm Müller de vader van Helene Kröller-Müller.
De vestiging stond aan de Westerstaart zoals we kunnen zien op de eerste lijst der geabonneerden van de Nederlandsche Bell-telefoon Maatschappij uit 1882. Het bedrijf behoorde dus tot de selecte groep van ±180 personen en bedrijven die als eerste telefoon hadden in Rotterdam.

1915

Een grote sprong in de tijd, maar hier door is wel goed te zien hoe snel het bedrijf gegroeid is en de welvaart van de familie Kröller-Müller is toegenomen. In 1889 had Anton Kröller, intussen getrouwd met Helene Müller, na de dood van schoonvader Wilhelm en de ziekte van zijn broer Willem de leiding van Müller & Co overgenomen. Dat hij een begenadigd zaken man was is goed te zien aan de telefoongids van Rotterdam van 1915:

– Müller & Co. Wm. H. , afd. Provianddienst Batavierlijn, Vasteland 4a. telefoonnummer: 4214
– Müller & Co. Wm. H., Ned. Stoomb. Mij., Boompjes (tegenover Rederijstraat) Walhuisje batavierlijn.   telefoonnummer: 4672
– Müller & Co. Wm. H., Ned. Stoomb. Mij., Boompjes (tegenover Lichter) Walhuisje batavierlijn. telefoonnummer: 8631
– Müller & Co. Wm. H. , Katendrechtsewal. telefoonnummer: 2070
– Müller & Co. Wm. H. Rijnhaven N.Z.2. telefoonnummer: 7323
– Müller & Co. Wm. H. Rijnhaven N.Z.2. Telefoonnummer: 7324 – Müller & Co. Wm., Pakhuis, houtland 32a. telefoonnummer: 6176
– Müller & Co. Wm., Kant. Voor aanneming van schepelingen, Scheepstimmermanslaan 1a. telefoonnummer: 3211
– Müller & Co. Wm., Walhuisje Luikse Buurt, Leuvehaven. telefoonnummer: 1487
– Müller & Co. Wm. H., St. Jobshaven, v. 12.15 – 2.30 nm. en v. 7nm. -9 vm. telnummer: 8665. Aanvragen: uitsluitend 8665 portier, 8666 Hull, Hamburg en Doorlijnen (vrachten en passage). Hull en Centr. Amerika 8686 (passage).
– Müller & Co. Wm., Willemsplein 3-5 v. 12.30-2 nm en v. 6 nm.-9 vm. telnummer: 4319. uitsluitend 3414 Nord-Deutscher Lloyd, 5195 Expeditie, 5196 Expeditie, 5198 Batavierlijn, 5199 Expeditie, Import 5200 Albert Middlesborough, 3607 Cargadoors, 3183 Erts, 4086 Luik, 5220 Bristol, 4853 Rijnvaartafd.
– Müller & Co. Wm., Rijnhaven NZ 2. telefoonnummer: 7343.
– Müller & Co. Wm., Agents for Elders & Fyffes ltd. London, Rijnhaven 2. telefoonnummer: 6144.
– Müller & Co. Wm., Willemsplein 5. In plaats van een telefoonnummer staat er een P en verder: Niet voor locale gesprekken. Aangesloten aan het locale telefoonnet onder no:5195, 5196 en 5197. (5195 en 5196 staan hierboven ook als telefoonnummers voor expeditie vermeld)

Zoals u ziet is het bedrijf intussen flink gegroeid onder leiding van Anton Kröller. De familie Kröller-Müller en het hoofdkantoor van Müller & Co zijn in 1915 naar respectievelijk Scheveningen en Den Haag verhuisd. Het hoofdkantoor bevindt zich aan de Lange Voorhout op nummers 1 en 3.
(zie foto) Het telefoonnummer op nummer 3 is H2063. In 1913 heeft Anton Kröller de bekende architect Hendrik Berlage aangenomen, die onder andere het jachthuis Sint Hubertus voor de Kröller-Müllers zal bouwen. Het bewijs daarvoor is ook terug te vinden in de telefoongids van 1915 en daar staat het volgende in:
Müller & Co. Wm. H., afd. Gebouwen, H.P. Berlage Nzn, Architect, L. Voorhout 1
(9-5, zat. 9-12) telefoonmummer: H6024.
Het telefoonboek past in die tijd nog in één band en er is nog volop ruimte voor extra gegevens. Gegevens waaruit ook blijkt hoe de Nederlandse maatschappij in die tijd in elkaar zat. Uit de tekst bij het telefoonnummer van Berlage blijkt onder andere dat er in 1915 op zaterdag nog een halve dag gewerkt werd.

De familie Kröller-Müller woont met hun vier kinderen in een villa in Scheveningen: Huize “ten Vijver” (zie foto), dat het de familie financieel voor de wind gaat blijkt onder andere uit de volgende tekst in het telefoonboek:
– Kröller, A.G. Huize “ten Vijver”, Dwarsweg 3. telefoonnummer: S559
– Kröller, A.G. Huize “ten Vijver”, Stal, Dwarsweg 2. telefoonnummer: S561
– Kröller, A.G. Huize “ten Vijver”, Keuken, Dwarsweg 1. telefoonnummer: S560.
Zelfs de keuken en de stal hebben hun eigen telefoon en staan ook afzonderlijk vermeld in de gids.

Het gaat de familie zelfs zo goed dat ze ook onder de plaats Harskamp in de telefoongids terug te vinden zijn. In 1909 koopt Anton Kröller in Harskamp een groot landgoed, ongeveer 450 ha., met daarop diverse (boeren)woningen. Berlage mag, na zijn indiensttreding in 1913, gelijk aan de slag om Huize Harskamp drastisch te verbouwen. Het huis is bedoeld voor de rentmeester van de familie, de heer Memelink. Een oude boerderij wordt verbouwd als buitenverblijf voor de familie,
‘t Klaverblad (zie foto), zo genoemd vanwege de vier kinderen van het echtpaar Kröller-Müller.
‘t Klaverblad is tot op de dag van vandaag in het bezit van de familie.

Speciaal voor de familie Kröller-Müller is in Harskamp een ‘hulptelefoonkantoor’ geopend in 1913. In 1915 vinden we het volgende als we bij de plaats Harskamp in het telefoonboek kijken:

– Kröller, A.G. telefoonnummer: 1
– Memelink, J.H., rentmeester, telefoonnummer: 2
(zij waren de enigste met telefoon in Harskamp in van 1913 t/m 1920)

In 1915 was de de telefonie nog niet geautomatiseerd en dus moest een telefoonkantoor ‘bemand’ worden. Als er niemand was kon er dus ook niet gebeld worden.
Het ‘hulptelefoonkantoor’ had de volgende openingstijden:
1 april tot 30 sept:
van 9.– v.m. tot 1.– n.m.,
van 2.– n.m. tot 3.30 n.m.,
van 6.– n.m. tot 7.30 n.m.
1 okt. tot 31 mrt:
van 9.– v.m. tot 11.– v.m.
van 12,– m. tot 1,– n.m.
van 2,– n.m. tot 3,– n.m.
van 6,– n.m. tot 7,– n.m.
Zon- en feestdagen:
van 8,– v.m. tot 9,– n.m.

In 1914 ontstaat het idee om, op het door Anton Kröller aangekochte grondgebied op de Veluwe, nu Nationaal Park de Hoge Veluwe, een representatief jachthuis te bouwen. Een jachthuis waar het echtpaar Kröller-Müller zijn gasten kan ontvangen. Nadat de bouwvergunning in 1916 afgegeven wordt door de gemeente Ede, wordt er gebouwd en is in 1920 jachthuis Sint Hubertus af. Maar had het jachthuis vanaf de oplevering ook telefoon? Voor het antwoord op die vraag, de vraag waarmee deze hele zoektocht begon, vond ik in de telefoongids van Harskamp uit 1921 daar in stond het volgende:

– Kröller, A.G. ‘t Klaverblad, telefoonnummer: 1
– idem, Huize St. Hubertus, Hoenderloo, telefoonnummer: 3
– Memelink, J.H., rentmeester, Boerderij Harskamp, telefoonnummer: 2

Zoals u kunt zien is er tussen 1915 en 1921 weinig veranderd wat betreft het telefoon bezit in Harskamp en omgeving. Er is slechts één nummer bij gekomen die van het jachthuis. Daarmee was mijn vraag dus beantwoord, het jachthuis had inderdaad vanaf het begin telefoon. Wat tot slot nog wel leuk is om op te merken is dat het jachthuis indertijd kennelijk Huize Sint Hubertus werd genoemd.

Hieronder ziet u een aantal telefoontypes; een van deze types zal zeker door Anton Kröller begin 1920 zijn gebruikt.

(foto’s Lange Voorhout en Huize ten Vijver, en de telefoontypes komen uit andere publicaties)